2.1. Kogo uważamy za ojca techniki rakietowej ?Ojcami-teoretykami byli Rosjanin Konstantin E. Ciołkowski (1857-1935) i Amerykanin Robert H. Goddard (1882-1945). Działali niezależnie od siebie, a część swych prac starali się wprowadzić w czyn (Goddard wystrzelił pierwszą rakietę na paliwo ciekłe).Jednak za prawdziwych twórców rakiet używanych do realizacji lotów kosmicznych uważa się Niemca Wernhera von Brauna (1912-1977) i Rosjanina Siergieja P. Korolowa (1907-1966). Pierwszy z nich był głównym konstruktorem rakiety A-4 (V-2), a następnie całej serii amerykańskich rakiet kosmicznych (Redstone, Jupiter-C, rodzina rakiet "księżycowych" Saturn). Natomiast Korolow zbudował na bazie zdobytych po II wojnie światowej rakiet A-4 serię rakiet balistycznych R-1 do R-7, z których ostatnia została przez niego rozwinięta do podstawowych w radzieckim i rosyjskim programie kosmicznym rakiet Wostok i Sojuz. Był także spiritus movens radzieckich załogowych lotów kosmicznych. Szersze biografie dostępne na witrynie Klubu Uranos: Konstantin E. Ciołkowski Robert H. Goddard Siergiej P. Korolow Wernher von Braun
2.2. Kiedy wystartował Sputnik-1 i Jurij Gagarin ?Pierwszy sztuczny satelita Ziemi (Sputnik-1) wystartował z Bajkonuru 1957-10-04 o 19:28:34 GMT.Pierwszy załogowy lot kosmiczny (Jurij A. Gagarin w Wostoku [1]) rozpoczął się 1961-04-12 o 06:07:00.
2.3. Ile kosztował program księżycowy "Apollo" ?Ogólny koszt programu Apollo, wraz z poprzedzającymi go programami Mercury i Gemini wyniósł blisko 25 miliardów dolarów amerykańskich (podług ówczesnego kursu).Oto zestawienie budżetu NASA i budżetu programu Apollo przeliczone na rok 1994:
$B=miliard dolarów (one billion dollars). Żródło: Seds
2.4. Czy ZSRR przygotowywał się do lotu załogowego na Księżyc ?Związek Radziecki przez całe lata walczył ze Stanami Zjednoczonymi o zwycięstwo w najbardziej prestiżowym wyścigu: kto pierwszy postawi stopę na Księżycu. Po dwukrotnym upokorzeniu USA (pierwszy satelita i pierwszy człowiek w kosmosie) prezydent Kennedy ogłosił 1961-05-25 cel narodowy USA - umieszczenie człowieka na powierzchni Księżyca i jego bezpieczny powrót na Ziemię przed końcem dekady.Rosjanie podjęli wyzwanie, jednak doszło do animozji pomiędzy Korolowem a Głuszko. Głuszko wraz z Czełomiejem rozpoczęli budowę rakiety Proton, napędzanej silnikami RD-253, spalającymi hydrazynę w kwasie azotowym, Korolow optował za silnikami naftowo-tlenowymi NK-15 konstrukcji Kuzniecowa. Ze względu na ich słabszy ciąg, w samym pierwszym stopniu nowej rakiety (N-1) użyto aż 30 silników (!). Nic dziwnego, że nie mający dotychczas praktyki w konstruowaniu silników rakietowych Kuzniecow napotykał co krok na olbrzymie kłopoty techniczne. Równocześnie z budową rakiet powstawał statek załogowy, będący w zasadzie obecnym Sojuzem pozbawionym przedziału orbitalnego, a także jednoosobowy lądownik księżycowy. Narzucony przez Kreml termin "przed Amerykanami" spowodował odwrotny do zamierzonego skutek. Statek kosmiczny ulegał podczas prób bezzałogowych licznym awariom, a pierwsza próba załogowa zakończyła się śmiercią pilota, Władimira M. Komarowa podczas lądowania. Budowa N-1 ciągle się opóźniała, za to gotowy był Proton, który z sukcesem przeszedł loty testowe. Stwarzało to możliwość wysłania przy pomocy Protona załogowego statku kosmicznego, który obleciałby Księżyc i powrócił na Ziemię, co dałoby Rosjanom kolejny powód do chwały i zbliżyło o kolejny krok do lądowania na Srebrnym Globie. Jednak zmiany polityczne na Kremlu spowodowały blokadę tego projektu na korzyść N-1 Korolowa. Dopiero po jego śmierci rozpoczęto próby oblotu Księżyca bezzałogowymi statkami, pod kryptonimem Zond, ale i one kończyły się naprzemiennie awarią rakiety nośnej lub samego statku. Dopiero we wrześniu 1968 roku odbył się pierwszy pomyślny lot Zonda, który został powtórzony dwa miesiące później, lecz tym razem statek rozbił się podczas lądowania. W lutym 1969 roku, na pół roku przed udanym lądowaniem Apollo-11, doszło do pierwszego startu N-1. Potężna rakieta uległa awarii w wyniku pożaru pierwszego stopnia. Druga próba, podjęta zaledwie 2 tygodnie przed startem Apollo-11 zakończyła się jeszcze gorszym rezultatem - rakieta spadła z wysokości 200 metrów na wyrzutnię, niszcząc ją w znacznym stopnu. Wyścig był przegrany. Kolejne dwie próby również zakończyły się fiaskiem. Wobec takiego przebiegu zdarzeń projekt zamknięto, nakazano likwidację pozostałych rakiet i silników, a cały program utajniono i zaczęto traktowac jako nigdy nieistniejący.
2.5. Ilu Polaków poleciało dotychczas w kosmos ?Oczywiście tylko jeden, Mirosław Hermaszewski.Wystartował on 1978-06-27 w statku Sojuz-30 wraz z dowódcą Piotrem I. Klimukiem, przebywał tydzień w stacji orbitalnej Salut-6 i wylądował 1978-07-05. Jednak istnieje grupa astronautów i kosmonautów, którzy mieli przodków urodzonych w Polsce (Karol Bobko, John Fabian, Scott Parazynski, James Pawelczyk, Aleksandr Sieriebrow, Frederick Sturckow i Franz Viehböck), ale żaden z nich nie posiadał nigdy obywatelstwa polskiego.
2.6. Kto był najstarszym a kto najmłodszym astronautą ?Najstarszym był John H. Glenn, który podczas swego drugiego lotu w 1998 roku miał 77 lat.Najmłodszym był Gierman S. Titow, który podczas swego jedynego lotu kosmicznego w 1961 roku miał 26 lat.
2.7. Czy Polska wystrzeliwała własne rakiety w kosmos ?Polska wystrzeliwała własne rakiety badawcze (meteorologiczne) "Meteor", ale nie jest jednoznacznie udokumentowane, że można je uważać za w pełni kosmiczne, gdyż maksymalne osiągnięte pułapy w locie balistycznym dochodziły jedynie do 92 km (dane według Jacka Walczewskiego uzyskane na podstawie echa radarowego; istnieją też inne szacowania np. Wiktora Kobylińskiego, określające pułap na około 100 km, co kwalifikuje je jako kosmiczne).Ich seria obejmowała wersje Meteor 1, 2 i 3. W latach 1965-1971 doszło do skutku ponad 170 lotów, których starty odbywały się z wojskowego poligonu nad Bałtykiem (okolice Łeby). Najbardziej zaawansowanym modelem była rakieta Meteor 2, która osiągnęła rekordowy pułap 92 km (100 km) w próbie M2K i mogła stać się podstawą konstrukcyjną dla udoskonalonych wersji, zdolnych osiągać pułapy kilkuset kilometrów, a także wystrzeliwać małe sztuczne satelity. Konstruktorzy jednak nie poszli w kierunku prac nad rakietą wielostopniową, zbyt późno dokonując symulacji obliczeniowej dla rakiety jednostopniowej wyznaczającej jej maksymalne osiągi, jaką to pracę uprzednio wykonał Ary J. Szternfeld (polsko-radziecki inżynier-mechanik i uczony pochodzenia żydowskiego) w swej pracy z 1935 roku "Wstęp do kosmonautyki". Program został oficjalnie przerwany w roku 1971 głównie za sprawą nacisków ze strony ZSRR.
2.8. Ilu ludzi zginęło dotychczas podczas lotów kosmicznych ?Podczas lotów kosmicznych zginęło 18 osób (na 430 biorących udział do końca stycznia 2003 roku). Byli to:
2.9. Jak nazywała się pierwsza sonda międzyplanetarna ?Była nią radziecka Łuna-1 (Luna 1/E-1) wystrzelona 1959-01-02 z kosmodromu Bajkonur. Celem misji był Księżyc, lecz sonda minęła go w odległości 5995 km z powodu awarii układu orientacji rakiety nośnej. Mimo to był to pierwszy wytwór naszej cywilizacji, który przekroczył prędkość ucieczki z orbity wokółziemskiej i poleciał w obszar Układu Słonecznego. Ostatecznie sonda osiągnęła orbitę wokółsłoneczną pomiędzy Ziemią a Marsem.
2.10. Czy w kosmosie zdetonowano ładunki jądrowe ?Tak. Uczyniło to zarówno USA jak i ZSRR.Niżej zestawienie niektórych eksplozji jonosferycznych i kosmicznych:
2.11. Czy próbowano skonstruować jądrowy silnik rakietowy ?Tak, podejmowano takie próby zarówno w USA jak i w ZSRR.W USA udało się skonstruować działający prototyp-demostrator o nazwie "Nerva". Zasadą jego działania było ogrzewanie ciepłem rozpadu promieniotwórczego gazu roboczego - wodoru. Ten typ silnika sklasyfikowany został jako NTR (Nuclear Thermal Rocket). Do nowszych rozwiązań zaliczyć można amerykański silnik "Timberwind" projektowany w latach 90-tych XX w. Stosunkowo najwięcej projektów silników nuklearnych popełniono na przełomie lat 50/60 XX w., gdy to usilnie poszukiwano napędu dla statku kosmicznego planowanej załogowej wyprawy księżycowej. Dziś zastosowanie silnika NTR ma sens np. w przypadku wyprawy na Marsa. Górny stopień rakiety nośnej wyposażony w silnik nuklearny może dać spory zysk w udźwigu względem tradycyjnych rozwiązań (silnik klasy LOX/LH).
2.12. Czy Rosja ma jakiś inny kosmodrom niż Bajkonur ?Rosja, czy też wcześniej Związek Radziecki, wysyła swe rakiety kosmiczne z czterech ośrodków.Pierwszym i najbardziej znanym jest niewątpliwie Bajkonur, choć nie ma nic wspólnego z miastem o tej samej nazwie. W celu utajnienia lokalizacji obiektu, zamiast nazwać go tak jak najbliższa osada (Tiuratam), wybrano nazwę położonego o 300 km dalej miasta; stąd też często, zwłaszcza na Zachodzie, można spotkać taką nazwę kosmodromu. Oficjalna brzmi: 5-GIK "Bajkonur" (Piąty Państwowy Kosmodrom Badawczy). Obecnie leży on na terytorium Kazachstanu, a Rosja płaci za jego dzierżawę kwotę około 115 milionów dolarów rocznie. Starty kosmiczne z Bajkonuru rozpoczęły się w roku 1957 i od tego czasu wystrzelono z niego około 1200 rakiet różnych typów. Kolejnym rosyjskim kosmodromem, używanym od roku 1961 jest Kapustin Jar, znany też jako Stacja Wołgograd, a oficjalnie 4-GCP (Czwarty Państwowy Poligon Centralny). Do ostatniego startu z kosmodromu doszło w roku 1999 i wiele wskazuje na to, że w przyszłości nie będzie on już używany do wystrzeliwania rakiet kosmicznych. Z kosmodromu wystartowało 100 rakiet kosmicznych. Trzecim kosmodromem, będącym w użyciu od roku 1966 jest Plesieck, czy oficjalnie 1-GIK. Zasadniczo jest to obiekt wojskowy, z którego wystrzelono ponad półtora tysiąca rakiet kosmicznych różnych typów. Stawia go to zdecydowanie na pierwszym miejscu na świecie pod tym względem. Ostatnim, uruchomiomym w 1997 roku kosmodromem jest Swobodnyj (2-GIK), z którego wystrzelono dotychczas jedynie cztery rakiety nośne.
2.13. Ile orbiterów klasy "Buran" zbudowano w ZSRR ?W sumie wyprodukowano lub rozpoczęto budowę 13 egzemplarzy służących do różnych celów.Niektóre wersje testowo-modelowe:
OK-M do testów pasowania mechanicznego części składowych.
OK-GLI do testów w locie poziomym.
OK-MT do celów opracowań technologicznych i modelowych.
OK-TVA do testów nagrzewania i wibracji statycznych.
OK-KS do złożonych testów elektronicznych i elektrycznych oraz celów
modelowo-makietowych.
OK-TVI do testów w komorze środowiskowej (nagrzewanie, warunki próżniowe). Na potrzeby docelowej floty zbudowano wahadłowce oznaczone:
2.14. Czy prawdą jest, że plany rakiety Saturn-V uległy zniszczeniu ?Taka obiegowa opinia pojawiła się początkowo w latach 80-tych podczas reorganizacji archiwum NASA. Rozpoczęto wówczas długi proces digitalizacji dokumentacji technicznej, a dokumentacja Saturna-V i statków Apollo nie miała wysokiego priorytetu i zajęto się nią stosunkowo późno. Na domiar złego, większość planów była wykonana w postaci "blue print" (fotokopia na niebieskim tle) i źle się poddawała skanowaniu. Być może z tego powodu dokumentacja ta pojawiła się w zbiorach NASA bardzo spóźniona i to przyczyniło się do spekulacji, co do jej zatracenia/zgubienia/zniszczenia.Własnoręcznie można poszukać tych planów w zasobach: NASA Center for Areospace Information.
2.15. Jakie awarie wystąpiły podczas lotów Apollo ?Podczas realizacji lotów z udziałem statków załogowych Apollo doszło do setek różnych usterek, ale większość z nich nie miała istotnego wpływu na przebieg lotu. Najpoważniejsze z nich to:Apollo-1 - misja ta miała być pierwszym załogowym lotem programu Apollo. Start zaplanowano na Apollo-7 - doszło do awarii głównej szyny zbiorczej prądu zmiennego. Awarię usunięto podczas lotu. Apollo-12 - wkrótce po starcie doszło do dwukrotnego uderzenia pioruna w rakietę nośną, co spowodowało krótkotrwałą awarię całego zasilania statku kosmicznego i rozkalibrowanie się systemów orientacji przestrzennej Apolla (kalibracji dokonali astronauci po osiągnięciu orbity parkingowej). Prócz tego zabrana po raz pierwszy na Księżyc kolorowa kamera TV została przez nieuwagę skierowana w strone Słońca, co spowodowało jej trwałe uszkodzenie. Apollo-13 - w trakcie pracy drugiego stopnia rakiety jeden z 3 silników odmówił posłuszeństwa i lot kontynuowano wydłużając pracę tego i kolejnego stopnia. Następnie 56 godzin po starcie doszło do eksplozji zbiornika z tlenem. Wybuch spowodował całą serię innych uszkodzeń. Efektem była rezygnacja z lądowania na Księżycu i awaryjny powrót na Ziemię z wykorzystaniem systemów podtrzymywania życia lądownika LM. Lądowania dokonano w kabinie, która przez kilka dni pozbawiona była zasilania, ogrzewania i wentylacji. Apollo-14 - połączenie z lądownikiem zostało wykonane dopiero w siódmej próbie, przy znacznym (ponadplanowym) rozchodzie paliwa silników manewrowych. Podczas przygotowań do lądowania na Księżycu wystąpiły problemy z komputerem pokładowym LM-a, oraz z radarem, które o mało nie doprowadziły do odwołania lądowania. Apollo-15 - nie doszło do rozwinięcia jednego z trzech spadochronów, co zwiększyło prędkość wodowania z 8,5 do 11 m/s. Załoga nie ucierpiała. Apollo-16 - po rozdzieleniu Apolla i LM-a na orbicie okołoksiężycowej wystąpiły problemy z zapasowym systemem sterowania silnikiem głównym SPS. Opóźniło to lądowanie o 8 godzin. Podczas pobytu na Księżycu doszło do przypadkowego zerwania kabla zasilającego sondę cieplną. Po powrocie selenonautów do Apolla, wystąpiły ponowne problemy z rezerwowym systemem sterowania SPS, co skróciło pobyt na orbicie Srebrnego Globu o kolejne 10 godzin. Skylab-3 - wkrótce po satelizacji statku Apollo transportującego załogę na pokład Skylaba wykryto nieszczelność w przewodzie doprowadzającym utleniacz do jednego z czterech bloków silników korekcyjnych (łącznie utracono 25 ze 102 kg utleniacza). 5 dni później doszło do podobnego przypadku w drugim bloku i zaczęto rozważać awaryjny powrót załogi na Ziemię i jednocześnie rozpoczęto przygotowania do misji ratowniczej. Na szczęście nie doszło do dalszych awarii i misja dobiegła do pomyślnego końca.
2.16. Kto był konstruktorem księżycowego pojazdu LRV ?Był nim Polak - Mieczysław G. Bekker - absolwent (1929) Politechniki Warszawskiej, od 1956 na stałe mieszkający w USA. Konstruktor i teoretyk pojazdów wojskowych i terenowych, twórca nowej dziedziny wiedzy inżynierskiej zwanej terramechaniką. Twórca koncepcji i współtwórca konstrukcji księżycowego pojazdu LRV (Lunar Roving Vehicle) użytego przez wyprawy księżycowe Apollo 15, Apollo 16 i Apollo 17, autor wielu światowych patentów z dziedziny konstrukcji pojazdów terenowych, w tym przeznaczonych do pracy na innych planetach.Szerzej na witrynie Klubu Uranos.
2.17. Dlaczego skasowano wyprawy Apollo-18,19,20 ?Wyprawy 18 do 20 miały najambitniejsze plany z dotychczasowych. Cechowały się tym, że przewidywano w nich lądowania w terenie interesującym z geologicznego punktu widzenia, m.in. w kraterze Kopernika. Intensywnie wykorzystywany miał być także pojazd księżycowy LRV. Niestety, pod koniec dekady lat 60-tych XX w. stało się jasne, że NASA nie uzyska wystarczających środków na realizację dalszego jej planu, którym była budowa stacji kosmicznej. Fundusze z tych wypraw przekazano więc na poczet programu "Skylab" oraz zostawiono sobie rezerwę na wspólny lot Sojuz-Apollo.
2.18. Dlaczego upadł projekt X-33/VentureStar ?Główną przyczyną było fiasko budowy superlekkich zbiorników paliwa dla ciekłych substancji kriogenicznych (tlen, wodór). Wymagane więc były dalsze badania i dalsze powiększanie finansowania przedsięwzięcia, a pamiętać należy, iż X-33 to tylko demonstrator technologiczny (subskalowy), a nie wahadłowiec przeznaczony do lotu w kosmos.Istniał projekt ratowania przedsięwzięcia poprzez powiększenie przestrzeni dla zbiorników paliwa wykonanych ze standardowych materiałów kosztem zmiejszenia użytecznego ładunku wahadłowca i konieczności umieszczania ładunku w zewnętrznej owiewce (a nie wewnatrz płatowca jak uprzednio), ale nie zyskał on aprobaty NASA.
2.19. Czy latały jakieś satelity z reaktorem jądrowym na pokładzie ?Tak, głównie ZSRR prowadziło próby z zasilaniem obiektów kosmicznych za pomocą reaktorów jądrowych, gdy tymczasem USA koncentrowało się na wdrażaniu nuklearnych źródeł termoelektrycznych (RTG).Oto przykłady satelitów z "prawdziwymi" reaktorami jądrowymi:
Satelity RORSAT służyły ZSRR do aktywnego radarowego śledzenia obiektów nawodnych przeciwnika na całym globie, w dowolnych warunkach atmosferycznych. Miało to na celu wypracowanie koordynat dla dalekosiężnej broni przeciwokrętowej (nuklearnej) w przypadku rozpoczęcia strategicznego konfliktu zbrojnego między mocarstwami. Zasilanie reaktorem jądrowym pozwalało osiągać duże moce wiązki skanującej i tym samym wysoką rozdzielczość detekcji.
2.20. Kto pierwszy poślubił kobietę będąc w kosmosie ?Pionierem tym jest rosyjski kosmonauta, dowódca siódmej stałej załogi ISS - Jurij Malenczenko, lat 41.10 sierpnia 2003 roku odbył się jego ślub z 27-letnią Amerykanką rosyjskiego pochodzenia o nazwisku Jekatierina Wiktorowna Dmitrijewa, a ceremonia była transmitowana "na żywo" z pokładu stacji kosmicznej ISS do centrum kierowania lotami w Houston i z Houston na ISS. Drużbą Malenczenki był amerykański astronauta Ed Lu (członek stałej siódmej załogi ISS), który przy tej okazji w pełni profesjonalnie odegrał na syntezatorze pokładowym Marsz Mendelssohna. Zgodnie z prawem obowiązującym w Teksasie, nieobecność Pana Młodego uznana była jako uzasadniona i ślub miał moc prawną, jak zwykły. Nadmienić trzeba, że nie obyło się bez komplikacji, gdyż rosyjski kosmonauta w momencie ślubu był także pułkownikiem lotnictwa Federacji Rosyjskiej i jego zwierzchnicy próbowali zablokować jego postępek, tłumacząc się przepisami wojskowymi i koniecznością dochowania tajemnicy państwowej w przypadku małżeństwa międzynarodowego. Na szczęście wysiłki te okazały się nieskuteczne, po części w wyniku nacisków opinii światowej i mediów.
|